|Esperante| |English| |Russian|

Gvidlibro pri la morfologio de la estona lingvo

Enkonduko

Tiu ĉi gvidlibro estas por vi, se vi komprenas la frazojn "Professoril on kolm telefoni" kaj "Ministrid restoranides ei tantsi", sed ne scias, kiuj el la sekvaj 30 frazoj estas ĝustaj (10 el ili estas ĝustaj):

Ni donas pli da atento al la regulecoj, kiujn estas malfacile rimarki, kiam oni lernas la estonan per ekzemploj (ekzemple, ĉe Livemocha aŭ per la metodo de legado de Ilja Frank). La celo estas prezenti la necesajn teoriajn sciojn kiel eble plej koncize.

La radikalo de estona vorto estas tiu parto de la vorto, kiu restas, se ni forigas de la fino la partojn, montrantajn la kazon, nombron, modon ktp. Multaj vortoj havas du aŭ pli da formoj de la radikalo. Tiu ĉi gvidlibro klarigas, kiujn formojn de vorto necesas memorfiksi kaj kiel konstrui la aliajn formojn.

En tiu ĉi gvidlibro ĉiu superlonga silabo estas indikita per punkto (.) antaŭ ĝi (ekzemple, pro.fessoril), krom en unusilabaj vortoj (vidu la Gvidlibron pri la prononco en la estona lingvo). Tio gravas por la distingado de fortaj kaj malfortaj radikalformoj.

En la estona estas nek difinaj, nek nedifinaj artikoloj. En la estona mankas malsamaj vortoj por 'li', 'ŝi', 'ĝi'. Verbformoj distingas tri personojn en singularo (mi, vi, li/ŝi/ĝi) kaj tri personojn en pluralo (ni, vi, ili), sed ne distingas la prezencon kaj la futuron. Kiel ĝentilan formon oni uzas la formon de la dua persono de pluralo.

Prezenca indikativo

1.1

• Ma magan. = Mi dormas.
• Sa magad. = Vi (sing.) dormas.
• Ta magab. = Li/ŝi dormas.
• Me magame. = Ni dormas.
• Te magate. = Vi (plur.) dormas.
• Nad magavad. = Ili dormas.

1.2

La negativa formo ne havas personan finaĵon. La negativa partikulo, uzata kun prezenca indikativo, estas ei.

• Ma ei maga. = Mi ne dormas.
• Sa ei maga. = Vi (sing.) ne dormas.
• Pro.fessor ei maga. = La profesoro ne dormas.
• Me ei maga. = Ni ne dormas.
• Te ei maga. = Vi (plur.) ne dormas.
• Nad ei maga. = Ili ne dormas.

1.3

Personaj finaĵoj, uzataj kun prezenca indikativo, estas la samaj por ĉiuj verboj (-n, -d, -b, -me, -te kaj -vad). La sola escepto estas la (pozitiva) formo de la tria persono de singularo kaj pluralo de la verbo 'esti'.

• Ma olen pro.fessor. = Mi estas profesoro.
• Sa oled pro.fessor. = Vi estas profesoro.
• Robert on pro.fessor. = Robert estas profesoro.
• Me oleme pro.fessorid. = Ni estas profesoroj.
• Te olete pro.fessorid. = Vi estas profesoroj.
• Nad on pro.fessorid. = Ili estas profesoroj.

• Telefon on roheline. = La telefono estas verda.
• .Teater ei ole rikas. = La teatro ne estas riĉa.
• Pro.fessoridNom.Pl ei ole .rikkadNom.Pl. = Profesoroj ne estas riĉaj.

Ĉefaj uzoj de la kazoj

Adjektivo kongruas en kazo kaj nombro kun la substantivo, al kiu ĝi apartenas.

Ĉefaj uzoj de la nominativo

2.1

La nominativon oni uzas en frazsubjekto kaj predikativo.

• LaudNom on pruunNom. = La tablo estas bruna.
• PuuNom ei ole rohelineNom. = La arbo ne estas verda.

Ĉefaj uzoj de la genitivo

2.2

Por montri apartenon, oni komence nomas la posedanton en genitivo kaj poste la posedaĵon. Kelkaj prepozicioj kaj multaj postpozicioj postulas la genitivon.

• pro.fessoriGen raamatNom = la libro de la profesoro
• Limo.naad ja riis on pruuniGen lauaGen peal. = La limonado kaj rizo estas sur la bruna tablo.

Ĉefaj uzoj de la partitivo

2.3

En sia ĉefa signifo la partitivo indikas nedeterminitan tuton, kiam nur parto de ĝi estas konsiderata. Ekzemple, oni uzas la partitivon post vortoj, esprimantaj kvanton.

• kilo .riisiPtv = kilogramo da rizo
• klaas limo.naadiPtv = glaso da limonado

2.4

En nominativa substantiva vortgrupo kun kardinala numeralo, krom 'unu', la substantivo post la numeralo estas en singulara partitivo.

• kaks .pruuniPtv .sokkiPtv = du brunaj ŝtrumpetoj

2.5

En frazoj, esprimantaj daŭrantan, nekompletan aŭ ripetiĝantan agadon, kaj en negativaj frazoj la rekta objekto estas en partitivo; oni nomas ĝin parta objekto. En aliaj frazoj la rekta objekto estas en genitivo aŭ nominativo (en pluralo ĉiam en nominativo); oni nomas ĝin totala objekto.

• Kirjutan raamatutPtv. = Mi skribas libron.
• Ostan raamatuGen. = Mi aĉetos libron.
• Ostan pruunidNom.Pl sokidNom.Pl. = Mi aĉetos brunajn ŝtrumpetojn.

Aliaj kazoj

2.6

Krom nominativo, genitivo kaj partitivo, ekzistas ankoraŭ 11 kazoj (iufoje nomataj semantikaj kazoj). Oni formas ilin, aldonante al genitivo la finaĵojn -sse, -s, -st, -le, -l, -lt, -ks, -ni, -na, -ta kaj -ga. En certaj okazoj la lokativajn kazojn (kun la finaĵoj -sse, -s, -st, -le, -l, -lt) oni povas anstataŭigi per esprimoj kun postpozicioj, aparte se necesas emfazi la lokon aŭ direkton.

• autosse = auto .sisse = en la aŭton
• autos = auto sees = en la aŭto
• autost = auto seest = el la aŭto
• lauale = laua .peale = sur la tablon
• laual = laua peal = sur la tablo
• laualt = laua pealt = de sur la tablo
• Sa saad pro.fessoriks. = Vi iĝos profesoro.
• .jaanuarist sep.tembrini = de januaro ĝis septembro
• Robert .töötab mehaanikuna. = Robert laboras kiel meĥanikisto.
• autota = ilma autota = sen aŭto
• Robert tantsib Hildaga. = Robert dancas kun Hilda.

Ni ilustros kelkajn funkciojn de la lokativaj kazoj.

• Ma .töötan .teatris. = Mi laboras en teatro.
• .jaanuaris = en januaro
• puust laud = ligna tablo (tablo el ligno)
• esimene raamat .teatrist = la unua libro pri la teatro
• Ma panen telefoniGen lauale. = Mi metos la telefonon sur la tablon.
• Ma kirjutan pro.fessorile. = Mi skribas al la profesoro.
• Klaas on laual. = La glaso estas sur la tablo.
• Esimesel .jaanuaril ma ei maga. = La unuan de januaro mi ne dormas.
• Ma võtan telefoniGen laualt. = Mi prenos la telefonon de la tablo.
• Ostan pro.fessorilt autoGen. = Mi aĉetos de la profesoro aŭton.

2.7

Tradukante frazon kun la verbo 'havi' en la estonan, oni uzas la verbon 'esti' kaj markas la posedanton per la kazo, finiĝanta per -l. En pozitivaj frazoj la posedato estas en nominativo, sed en negativaj frazoj ĝi kutime estas en partitivo.

• Pro.fessoril on telefon. = La profesoro havas telefonon.
• Pro.fessoril ei ole telefoniPtv. = La profesoro ne havas telefonon.

Deklinacio

En tiu ĉi sekcio, nombrante silabojn por determini la deklinacimodelon, oni ignoras ĉiujn silabojn antaŭ la akcenta silabo (tial limo.naad "havas unu silabon" kaj sekve estas deklinaciita simile al lamp).

Ni priskribos ses deklinacimodelojn, komunajn por substantivoj kaj adjektivoj (ankaŭ multaj numeraloj kaj pronomoj sekvas tiujn modelojn). La kazojn oni listigas en la sekva ordo: nominativo, genitivo, partitivo. Por la plimulto de la vortoj sufiĉas memorfiksi la singularan genitivon kaj la singularan partitivon.

La formado de la genitivo

2.8

La genitivo ĉiam finiĝas per vokalo. La genitivon de la plimulto de la vortoj oni formas, aldonante al la nominativo vokalon (a, e, i aŭ u; plejofte i). Oni ne aldonas vokalon, se la nominativo jam finiĝas per vokalo.

• restoran = restoracio, restorani
• .diivan = sofo, .diivani
• muusika = muziko, muusika

2.9

Se la nominativo finiĝas per -ne, kutime en genitivo la literojn -ne anstataŭas -se.

• ak.tiivne = aktiva, ak.tiivse

2.10

Pluraj vortoj, finiĝantaj en nominativo per r, l aŭ n, perdas la antaŭan vokalon en genitivo.

• .teater = teatro, .teatri
• mi.nister = ministro, mi.nistri
• sep.tember = septembro, sep.tembri
• .peegel = spegulo, .peegli

2.11

Kelkaj vortoj havas aldonan silabon en genitivo.

• lühike = mallonga, lühikese
• hele = hela, heleda
• sale = maldika (pri homo), saleda
• tüse = dika (pri homo), tüseda

2.12

Se unusilaba vorto en nominativo finiĝas per konsonanto, do la vorton oni deklinacias laŭ la modelo de lamp. Ĉe vortoj, sekvantaj tiun modelon, en genitivo la akcenta silabo estas longa, iufoje mallonga, sed neniam superlonga, kiel en nominativo.

• lamp = lampo, lambi
• pruun = bruna, pruuni
• sokk = ŝtrumpeto, soki
• päev = tago, päeva

2.13

En genitivo de kelkaj vortoj, sekvantaj la modelon de lamp, iu konsonanto malaperas aŭ anstataŭiĝas per alia konsonanto.

• laud = tablo, laua
• juht = kondukisto, juhi
• halb = malbona, halva

La formado de la partitivo

2.14

Por la vortoj, sekvantaj la modelon de lamp, oni formas la partitivon, aldonante al la nominativo la finan vokalon de la genitivo. Multaj substantivoj kaj adjektivoj, finiĝantaj per -ik, sekvas la modelon de lamp kaj ricevas aldonan akcenton en singulara partitivo.

• lamp = lampo, lambi, .lampi
• kool = lernejo, kooli, .kooli
• sokk = ŝtrumpeto, soki, .sokki
• kook = kuko, koogi, .kooki
• laud = tablo, laua, .lauda
• aeg = tempo, aja, .aega
• kohalik = loka, kohaliku, koha.likku

2.15

Por la plimulto de la aliaj vortoj oni formas la partitivon, aldonante -t al la genitivo. Tamen, se la genitivo finiĝas per -se post vokalo, do kutime la partitivo finiĝas per -st anstataŭ -set.

• muusika = muziko, muusika, muusikat
• mehaanik = meĥanikisto, riparisto, mehaaniku, mehaanikut
• auto = aŭto, auto, autot
• roheline = verda, rohelise, rohelist

2.16

Ĝenerale la partitivo koincidas kun la genitivo, se (1) la genitivo havas kvar silabojn kaj la nominativo finiĝas per l, m, n aŭ r aŭ (2) la genitivo havas du silabojn kaj la akcenta silabo estas mallonga. Tiuj vortoj sekvas la modelon de telefon.

• telefon = telefono, telefoni, telefoni
• .jaanuar = januaro, .jaanuari, .jaanuari
• vana = malnova; maljuna, vana, vana

2.17

Oni formas la partitivon, aldonante -d, se la nominativo havas unu silabon kaj finiĝas per vokalo. Tiaj vortoj sekvas la modelon de puu.

• puu = arbo, puu, puud

2.18

Kelkaj vortoj sekvas neniun el la supremenciitaj modeloj.

• tuba = ĉambro, toa, tuba
• mees = viro, mehe, meest
• noor = juna, noore, noort
• uks = pordo, ukse, ust
• rikas = riĉa, .rikka, rikast
• hoone = konstruaĵo, .hoone, hoonet
• küünal = kandelo, .küünla, küünalt
• habe = barbo, habeme, habet

Deklinacio en pluralo

2.19

La pluralan nominativon de ĉiuj substantivoj kaj adjektivoj oni formas, aldonante al la singulara genitivo la finaĵon -d.

• SokidNom.Pl on pruunidNom.Pl. = La ŝtrumpetoj estas brunaj.

2.20

La pluralan genitivon oni formas, aldonante -te aŭ -de al la radikalo de la singulara partitivo. Se la singulara partitivo finiĝas per -t aŭ -d, oni ricevas la radikalon de la singulara partitivo, forigante tiun literon. Aliokaze la radikalo de singulara partitivo koincidas kun la tuta vorto en singulara partitivo.

2.21

• palju rikasteGen.Pl meesteGen.Pl autosidPtv.Pl = multe da aŭtoj de riĉaj viroj

2.22

Kelkaj vortoj, ekzemple habe, havas malregulan radikalon en plurala genitivo kaj plurala partitivo.

• Professoril ei ole habetPtv.Sg. = La profesoro ne havas barbon.
• habemeteGen.Pl peal = sur barboj
• Me ei osta habemeidPtv.Pl. = Ni ne aĉetas barbojn.

2.23

La plimulto de la substantivoj kaj adjektivoj sekvas unu el la ses modeloj, listigitaj sube (donitaj pli-malpli en la ordo de malpliiĝanta ofteco). Tiu ĉi klasifikado baziĝas sur la rilatoj inter la singulara genitivo, singulara partitivo, plurala nominativo, plurala genitivo kaj finaĵo de la plurala partitivo.

2.24

Kiuj vortoj sekvas la modelon de lamp, telefon kaj puu, estis klarigite en la antaŭaj du sekcioj. Vorto sekvas la modelon de roheline, se la singulara genitivo finiĝas per -se kaj havas kvar silabojn. Vorto sekvas la modelon de auto, se la singulara genitivo havas du silabojn kaj la akcenta silabo estas longa. Aliaj substantivoj kaj adjektivoj plejparte sekvas la modelon de muusika.

2.25

Se la radikalo de la singulara partitivo de vorto, sekvanta la modelon de muusika, finiĝas per i, do en plurala partitivo la literon i anstataŭas e (antaŭ la finaĵo -id).

• kaks .diivanitPtv.Sg ja kolm .peeglitPtv.Sg = du sofoj kaj tri speguloj
• Me ostame .diivaneidPtv.Pl ja .peegleidPtv.Pl. = Ni aĉetas sofojn kaj spegulojn.

2.26

En vorto, sekvanta la modelon de lamp aŭ telefon, la fina vokalo de la plurala partitivo povas esti e, i aŭ u (plejofte e). Estas rekomendinde memorfiksi la vokalon por ĉiu tia vorto (kvankam ekzistas kelkaj ĝeneralaj reguloj). Necesas memorfiksi la pluralan partitivon ankaŭ por la vortoj, sekvantaj neniun el la supremenciitaj modeloj.

• palju vanu .laudu = multe da malnovaj tabloj
• palju .pruune tube = multe da brunaj ĉambroj
• palju .päevi = multe da tagoj
• palju .rikkaid .noori mehi = multe da riĉaj junaj viroj
• palju .hooneid, .uksi ja .küünlaid = multe da konstruaĵoj, pordoj kaj kandeloj

2.27

La aliajn 11 kazojn en pluralo oni formas el la plurala genitivo, aldonante la kazfinaĵojn (kiuj estas la samaj kiel en singularo).

• Lambid on rohelistes autodes. = La lampoj estas en la verdaj aŭtoj.

2.28

Por kelkaj vortoj ekzistas paralelaj formoj en semantikaj kazoj. La paralelaj formoj baziĝas sur la plurala partitivo. Ili estas sufiĉe maloftaj.

• palju koha.likkePtv.Pl mehaanikuidPtv.Pl = multe da lokaj meĥanikistoj
• palju rohelisiPtv.Pl puidPtv.Pl = multe da verdaj arboj
• Ma kirjutan koha.likkudest mehaanikutest ja rohelistest .puudest. = Ma kirjutan kohalikest mehaanikuist ja rohelisist puist. = Mi skribas pri lokaj meĥanikistoj kaj verdaj arboj.

La mallonga ilativo

2.29

La kazo kun la finaĵo -sse estas nomata ilativo. Multaj vortoj, sekvantaj la modelojn de lamp, telefon kaj roheline, havas mallongan formon de la singulara ilativo. Por tiuj vortoj la mallogajn formojn oni uzas pli ofte, ol la regulajn formojn, ricevatajn per la aldonado de -sse al la singulara genitivo. Ofte la mallonga ilativo koincidas kun la singulara partitivo.

• .lampi = lambisse = en la lampon
• rohelisse telefoni = rohelisesse telefonisse = en la verdan telefonon
• Tule restoraniIll.Sg! = Venu en la restoracion!
• Jookse .kooliIll.Sg! = Kuru en la lernejon!
• Tule .tuppaIll.Sg! = Venu en la ĉambron!

La lastaj kvar kazoj

2.30

Se substantiva vortgrupo estas en unu el la kazoj, finiĝantaj per -ni, -na, -ta aŭ -ga, do nur la ĉefvorto havas la kazfinaĵon, dum aliaj vortoj estas en la genitiva formo.

• Me jookseme rohelise autoni. = Ni kuros ĝis la verda aŭto.
• .pruunide telefonidega = kun brunaj telefonoj
• Ma töötan pruuni autoga ja Robert töötab rohelisega. = Mi laboras kun la bruna aŭto, kaj Robert laboras kun la verda.
• autode ja telefonideta = autodeta ja telefonideta = sen aŭtoj kaj telefonoj

La deklinacio de pronomoj

2.31

En multaj kazoj personaj pronomoj havas du formojn. Oni uzas la longan formon, kiam oni deziras emfazi la pronomon. Por pronomoj ni listigas la nominativon, genitivon, partitivon, ablativon (la kazon kun la finaĵo -le) kaj adesivon (la kazon kun la finaĵo -l). Aliajn kazojn oni formas simile al la adesivo (tamen en kelkaj kazoj mallongaj formoj ne ekzistas).

• mina/ma = mi, minu/mu, mind, minule/.mulle, minul/mul
• sina/sa = vi (sing.), sinu/su, sind, sinule/.sulle, sinul/sul
• tema/ta = li/ŝi/ĝi, tema/ta, teda, temale/.talle, temal/tal
• meie/me = ni, meie/me, meid, .meile, meil
• teie/te = vi (plur.), teie/te, teid, .teile, teil
• nemad/nad = ili, nende, neid, nendele/.neile, nendel/neil

2.32

• see = tiu ĉi; tio ĉi, selle, seda, sellele, sellel/sel
• need = tiuj ĉi, nende, neid, nendele/.neile, nendel/neil
• mis = kio, mille, mida, millele, millel

Komparacio de adjektivoj

3.1

• .rikkam = pli riĉa
• kõige .rikkam di.rektor = .rikkaim di.rektor = la plej riĉa direktoro

La komparativon kaj superlativon de la plimulto de la adjektivoj oni ricevas, aldonante respektive -m kaj -im al la singulara genitivo. Alian (pli ofte uzatan) formon de la superlativo oni formas, kombinante la vorton kõige kun la komparativo. La genitivo de komparativo aŭ superlativo ĉiam finiĝas per a.

• kõige .rikkamaGen di.rektoriGen auto = .rikkaimaGen di.rektoriGen auto = la aŭto de la plej riĉa direktoro

3.2

En la komparativo de kelkaj adjektivoj, finiĝantaj per -a, la vokalon a anstataŭas e, kaj en la unuvorta superlativo la vokalo a malaperas.

• vanemad autod = pli malnovaj aŭtoj
• kõige vanem pro.fessor = vanim pro.fessor = la plej maljuna profesoro

La kvar bazaj formoj de estonaj verboj

La infinitivo

4.1

• Ma tahan .töötadaInf. = Mi volas labori.

La infinitivo de verbo havas la finaĵon -da, -ta aŭ -a (en la plimulto de la verboj la finaĵo estas -da). La infinitivon oni uzas post la plimulto de la modalverboj.

4.2

Por esprimi negadon oni aldonas la partikulon .mitte antaŭ la infinitivo.

• .Mitte magada on halb. = Ne dormi estas malbone.

4.3

Kelkaj verboj havas gradaciajn radikalojn. En la malforta grado aŭ reduktiĝas la silablongeco, aŭ malaperas iu konsonanto, aŭ iun mallongan plozivon (skribitan per g, d aŭ b) anstataŭas j aŭ v. (Simila gradacio okazas ankaŭ en multaj substantivoj kaj adjektivoj, ekzemple lamp, pruun, tuba, aeg kaj halb.)

4.4

Por la plimulto de la verboj kun gradacio oni uzas la fortan radikalformon en la infinitivo kaj la malfortan radikalformon en la prezenca indikativo.

• Ma istun restoranis ja loen raamatut. = Mi sidas en restoracio kaj legas libron.
• Ma tahan restoranis .istuda ja raamatut lugeda. = Mi volas sidi en restoracio kaj legi libron.
• Ma ei tantsi. = Mi ne dancas.
• Ma ei taha .tantsida. = Mi ne volas danci.

4.5

Tamen por pluraj verbradikaloj, finiĝantaj per a, oni uzas la fortan radikalformon en la prezenca indikativo kaj la malfortan radikalformon en la infinitivo (kun la finaĵo -ta).

• Ma .kuulan muusikat. = Mi aŭskultas muzikon.
• Ma tahan muusikat kuulata. = Mi volas aŭskulti muzikon.

La supino

4.6

• Ma istun raamatut lugemaSup. = Mi sidiĝas por legi libron.

Post verboj de movado oni uzas ne infinitivon, sed supinon. La supino ĉiam finiĝas per -ma. Se verbradikalo havas du formojn, en la supino estas uzata la forta formo. En vortaroj oni ordigas la verbojn laŭ la supino.

• Umberto tuleb .tantsima. = Umberto venos por danci.
• Ma kutsun UmbertoGen muusikat .kuulama. = Mi invitos Umberton aŭskulti muzikon.

4.7

La negativa partikulo, uzata kun la supino, estas .mitte.

• .Indias ma õpin .mitte magama. = En Hindio mi lernos ne dormi.
• Di.rektor kutsub meid üles vanu autosid .mitte .ostma. = La direktoro admonas nin ne aĉeti malnovajn aŭtojn.

4.8

Oni uzas la supinon ankaŭ post la verboj .hakkama (hakataInf) kaj pidama (peanPrs.1Sg).

• Nad .hakkavad .õppima. = Ili komencas lerni.
• Peame UmbertoGen .kutsuma. = Ni devas inviti Umberton.
• Sa pead .hakkama lugema. = Vi (sing.) devas komenci legi.

La tud-participo

4.9

• Raamat on kirjutatud .jaanuaris. = La libro estis verkita en januaro.

La pasiva pasinteca participo finiĝas per -tud aŭ -dud (plejofte per -tud). Tiun formon oni nomas la tud-participo. Ĝi ekzistas por ĉiuj verboj, krom la modalverbo pidama. Se verbradikalo havas du formojn, en la tud-participo estas uzata la malforta formo.

Konjugacimodeloj

4.10

Krom kelkaj esceptoj, ĉiujn formojn de ĉiuj verboj oni povas konstrui surbaze de la sekvaj bazaj formoj: la supino (nomata ankaŭ ma-infinitivo), infinitivo (nomata ankaŭ da-infinitivo), prezenca indikativo (ekzemple la formo de la unua persono de singularo) kaj tud-participo. Por la plimulto de la estonaj verboj sufiĉas memorfiksi la infinitivon kaj la prezencan indikativon. La plimulton de la verboj oni povas dividi en tri klasojn laŭ la sekvaj tri modeloj.

4.11

Pli ol duono de la verboj sekvas la modelon de kirjutama (la radikalo ne ŝanĝiĝas). Tamen kelkaj verboj sekvas neniun el la supremenciitaj modeloj.

• .jooma = trinki, .juua, joon, .joodud
• .sööma = manĝi, .süüa, söön, .söödud
• olema = esti, .olla, olen, .oldud
• tulema = veni, .tulla, tulen, .tuldud
• panema = meti, .panna, panen, .pandud
• .võtma = preni, .võtta, võtan, .võetud
• .sõitma = veturi, .sõita, sõidan, sõidetud
• .tahtma = voli, .tahta, tahan, tahetud
• .ostma = aĉeti, .osta, ostan, ostetud
• .saama = iĝi; ricevi, .saada, saan, .saadud
• .jooksma = kuri, .joosta, jooksen, .joostud

• Mehaanikud tulevad .hoonesse .sööma. = La meĥanikistoj venas en la konstruaĵon por manĝi.
• Me istume .sööma. = Ni sidiĝas por manĝi.
• Telefon peab laual olema. = La telefono devas esti sur la tablo.

Ofte uzataj verbformoj

La simpla pasinteco

4.12

La pozitivaj formoj de la simpla pasinteco de la plimulto de la verboj uzas la radikalon de la supino.

• Ma .kuulasin. = Mi aŭskultis.
• Sa .kuulasid. = Vi (sing.) aŭskultis.
• Hilda .kuulas. = Hilda aŭskultis.
• Me .kuulasime. = Ni aŭskultis.
• Te .kuulasite. = Vi (plur.) aŭskultis.
• Nad .kuulasid. = Ili aŭskultis.

• Me .hakkasime lugema. = Ni komencis legi.
• .Jaanuaris Robert luges „.Fausti“Ptv. = En januaro Robert legis "Faŭston".

4.13

Se en simpla pasinteco la radikalo finiĝas per konsonanto, en la tria persono de singularo oni aldonas la vokalon i post la radikalo.

• Me .sõitsime autoga. = Ni veturis per aŭto.
• Robert .sõitis autoga. = Robert veturis per aŭto.

4.14

La simplan pasintecon la plimulto de la verboj indikas per -si-, tamen kelkaj verboj per -i-.

• Me jõime. = Ni trinkis.
• Robert jõi. = Robert trinkis.
• Me sõime. = Ni manĝis.
• Me olime restoranis. = Ni estis en restoracio.
• Me tulime. = Ni venis.
• Me .jooksime. = Ni kuris.

4.15

En la negativa formo de la simpla pasinteco estas uzata la radikalo de la infinitivo. La finaĵo estas -nud sendepende de la persono kaj nombro de la subjekto.

• Me ei kuulanud. = Ni ne aŭskultis.
• Me ei hakanud lugema. = Ni ne komencis legi.

4.16

Por kelkaj verboj la elekto de la radikalformo en la nud-formo estas malregula.

• Pro.fessor ei söönud. = La profesoro ne manĝis.
• Ma ei .jooksnud. = Mi ne kuris.

4.17

Se verbradikalo finiĝas per konsonanto, antaŭ kiu estas mallonga vokalo, do oni skribas la konsonanton per du identaj literoj antaŭ vokalo kaj per unu litero (prononcata pli mallonge) antaŭ alia konsonanto.

• Robert tahab .tulla. = Robert volas veni.
• Robert ei tulnud. = Robert ne venis.
• Robert .võttis lambi. = Robert prenis lampon.
• Robert peab lambi .võtma. = Robert devas preni lampon.

La imperativa modo

4.18

La formo de la dua persono de singularo de imperativo konsistas nur el la radikalo de la prezenca indikativo. La formo de la dua persono de pluralo de imperativo havas la finaĵon -ge aŭ -ke kaj kutime baziĝas sur la radikalo de la infinitivo. La formon de la unua persono de pluralo de imperativo oni ricevas, aldonante -m al la formo de la dua persono de pluralo de imperativo.

• Robert, loe! = Robert, legu!
• Hilda ja Robert, lugege! = Hilda kaj Robert, legu!
• Lugegem! = Ni legu!

4.19

En imperativo la negativa partikulo estas alia, ol en indikativo, kaj ŝanĝiĝas laŭ la persono kaj nombro.

• Robert, ära loe! = Robert, ne legu!
• Hilda ja Robert, ärge lugege! = Hilda kaj Robert, ne legu!
• Ärgem lugegem! = Ni ne legu!

La kondicionala modo

4.20

La prezencan kondicionalon indikas -ksi- post la radikalo de la prezenca indikativo. La personaj finaĵoj estas la samaj, kiel en simpla pasinteco.

• Kui sa istuksid, siis ma loeksin. = Se vi (sing.) sidus, mi legus.
• Kui Robert loeks, siis me tuleksime. = Se Robert legus, ni venus.

4.21

En kondicionalo la negativa formo ne havas personajn finaĵojn.

• Kui me ei loeks, siis nad tuleksid. = Se ni ne legus, ili venus.

Participoj

4.22

• raamatut lugev pro.fessor = la profesoro, leganta la libron
• .loetav doku.ment = la legata dokumento; legebla dokumento

La aktiva prezenca participo baziĝas sur la radikalo de la supino kaj finiĝas per -v (se la radikalo finiĝas per konsonanto, do oni aldonas -e- antaŭ -v, sed nur en singulara nominativo). La pasiva prezenca participo baziĝas sur la radikalo de la tud-participo kaj finiĝas per -tav aŭ -dav. Ambaŭ prezencaj participoj estas deklinaciataj laŭ la modelo de muusika (en genitivo aldoniĝas la vokalo a).

• .jooksev poiss = kuranta knabo
• .jooksvad poisid = kurantaj knaboj
• .TantsivaidPtv.Pl pro.fessoreidPtv.Pl on palju. = Dancantaj profesoroj multas.
• .loetavates doku.mentides = en la legataj dokumentoj; en legeblaj dokumentoj

4.23

• paljulugenud pro.fessor = profesoro, leginta multe
• pro.fessoriGen kirjutatud raamat = libro, verkita de la profesoro

La aktiva pasinteca participo baziĝas sur la radikalo de la infinitivo kaj finiĝas per -nud (la sama formo estas uzata en la negativa simpla pasinteco). La pasivan pasintecan participon ni jam traktis pli frue (inter la bazaj verbformoj). La pasintecaj participoj ne ŝanĝiĝas laŭ kazo aŭ nombro.

• Pro.fessorit kuulanud mi.nistriGen raamat oli autos. = La libro de la ministro, aŭskultinta la profesoron, estis en la aŭto.

4.24

La negativa partikulo, uzata kun la participoj, estas .mitte. La partikulo kaj la participo formas unu vorton.

• .mitte.söödav kook = nemanĝebla kuko

La perfekto kaj pluskvamperfekto

4.25

La perfekto esprimas procezon aŭ agadon, kiu okazis ĝis la nuna momento. La perfekto konsistas el la prezenca formo de la helpverbo olema kaj la aktiva pasinteca participo.

• Ma olen „.Fausti“Ptv lugenud. = Mi legis "Faŭston".
• Pro.fessor on kirjutanud kolm raamatut. = La profesoro verkis tri librojn.
• Ma ei ole restoranis söönud. = Mi ne manĝis en restoracio.

4.26

La pluskvamperfekto esprimas procezon aŭ agadon, kiu okazis ĝis certa momento en la pasinteco. La pluskvamperfekto konsistas el la pasinteca formo de la helpverbo olema kaj la aktiva pasinteca participo.

• Hilda kirjutas, et ta oli „.Fausti“ juba lugenud. = Hilda skribis, ke ŝi jam estis leginta "Faŭston".
• Esimeseks sep.tembriks oli pro.fessor kirjutanud kolm raamatut. = Ĝis la unua de septembro la profesoro estis verkinta tri librojn.
• TelefoniPtv ei olnud laual, aga ma ei olnud seda .võtnud. = La telefono ne estis sur la tablo, sed mi ne estis preninta ĝin.
• Robert .ostis kaks kilo .riisi, sest ta ei olnud kolm .päeva söönud. = Robert aĉetis du kilogramojn da rizo, ĉar li ne estis manĝinta tri tagojn.

La gerundio

4.27

• Me loeme .diivanil .istudes. = Ni legas, sidante sur la sofo.

En la estona la gerundio indikas agadon aŭ procezon, okazantan samtempe kun alia agado aŭ procezo. La gerundion oni formas, anstataŭigante en la infinitivo la finan -a per -es.

La verbo minema

4.28

La verbo minema ('iri') estas malregula. La bazaj formoj estas minema, .minna, lähen, .mindud.

• Me peame .kooliIll minema. = Ni devas iri en la lernejon.
• Me tahame .kooli .minna. = Ni volas iri en la lernejon.
• Me läheme restoraniIll. = Ni iros en restoracion.
• Me ei lähe restorani. = Ni ne iros en restoracion.

En kelkaj formoj de minema la elekto de la radikalo estas malregula.

• Robert, mine .kooli! = Robert, iru en la lernejon!
• Hilda ja Robert, minge .kooli! = Hilda kaj Robert, iru en la lernejon!
• Me läksime restorani. = Ni iris en restoracion.
• Me ei läinud restorani. = Ni ne iris en restoracion.

La verbo tegema

4.29

La bazaj formoj de la verbo tegema ('fari') estas tegema, teha, teen, .tehtud.

• Nad teevad telefone. = Ili faras telefonojn.
• Nad .teeksid telefone. = Ili farus telefonojn.
• .Jaanuaris nad tegid telefone. = En januaro ili faris telefonojn.

En kelkaj formoj de tegema la elekto de la radikalo estas malregula.

• Me ei teinud .kooke. = Ni ne faris kukojn.

Ekzotaj verbformoj

La jusiva modo

4.30

La jusivo (ofte nomata la tria persono de imperativo) esprimas nerektan ordonon aŭ deziron, adresitan al tria partio. Oni formas la jusivon, anstataŭigante en la formo de la dua persono de imperativo la finan -e per -u (ankaŭ en la negativa partikulo).

• Olgu nii! = Estu tiel!
• Tulgu, mis tuleb! = Venu, kio venas!
• Poisid ärgu .jooksku! = Ke la knaboj ne kuru!

La nerekta modo

4.31

Oni uzas la nerektan modon, se la parolanto rerakontas ion aŭditan de iu alia. La formo de nerekta modo konsistas el la radikalo de la supino kaj la finaĵo -vat (do, la formo koincidas kun la singulara partitivo de la aktiva prezenca participo).

• Sa ei tulevat. = Laŭdire vi (sing.) ne venos.
• Robert .joovat limo.naadi. = Laŭdire Robert ne trinkas limonadon.
• Nad lugevat restoranis. = Laŭdire ili legas en restoracio.
• Robert ei olevat maganud. = Laŭdire Robert ne dormis.

La senpersona voĉo

4.32

La senpersonajn formojn oni tradukas en Esperanton, uzante la pasivon aŭ la subjekton 'oni'. En la estona oni uzas senpersonajn formojn sen subjekto. Ili baziĝas sur la radikalo de la tud-participo (kun malmultaj esceptoj en pozitiva prezenca indikativo). La finaĵoj de pozitivaj senpersonaj formoj estas -takse/-dakse/-akse en prezenca indikativo, -taks/-daks en prezenca kondicionalo, -tagu/-dagu en jusivo, -tavat/-davat en nerekta modo kaj -ti/-di en pasinteca indikativo. En negativaj senpersonaj formoj la finaĵoj estas la samaj, krom -ta/-da en prezenca indikativo kaj -tud/-dud en pasinteca indikativo. En imperativo ne ekzistas senpersonaj formoj.

• .Teatrisse sõidetakse autoga. = Al teatro oni veturas per aŭto.
• Millega kirjutatakse? = Per kio oni skribas?
• Telefoniga ei kirjutata. = Oni ne skribas per telefono.
• Mida telefoniga ei .tehta? = Kion oni ne faras per telefono?
• Autos ei .sööda. = Oni ne manĝas en aŭto.
• Koolis ärgu .joostagu. = Oni ne kuru en la lernejo.
• „.Fausti“ koolis ei .loetavat. = Laŭdire oni ne legas "Faŭston" en la lernejo.
• Koolis ärgu Harry Potteri raamatuid .loetagu. = Libroj pri Harry Potter ne estu legataj en la lernejo.
• Ma ostaksin pruuni telefoni, kui .pruune telefone .tehtaks. = Mi aĉetus brunan telefonon, se brunaj telefonoj estus produktataj.
• .Jaanuaris telefone ei .tehtud. = En januaro telefonoj ne estis produktataj.
• Esimesel .jaanuaril .kooliIll ei .minda. = La unuan de januaro oni ne iras en la lernejon.
• Telefoniga .teatrisse ei .mindud. = Oni ne iris en la teatron kun telefono.

4.33

Ni ilustras kelkajn malregulajn formojn de la pozitiva senpersona prezenca indikativo.

• Restoranides süüakse ja juuakse. = En restoracioj oni manĝas kaj trinkas.
• .KooliIll.Sg minnakse sep.tembris. = Oni iras en la lernejon en septembro.
• Mida telefoniga tehakse? = Kion oni faras per telefono?

4.34

En perfekto kaj pluskvamperfekto la senpersonan formon oni ricevas, anstataŭigante la aktivan pasintecan participon (kun la finaĵo -nud) per la pasiva pasinteca participo (kun la finaĵo -tud/-dud) kaj uzante la helpverbon olema en la tria persono de singularo.

• .Diivanil on magatud. = Oni dormis sur la sofo.
• Raamatusse oli kommen.taarePtv.Pl kirjutatud juba .enne kui mina seda lugema .hakkasin. = Oni skribis komentojn en la libro, jam antaŭ ol mi komencis legi ĝin.

Tre maloftaj verbformoj

4.35

• .Kont.sert on tulemas. = Koncerto proksimiĝas.
• Poisid tulevad .tantsimast. = La knaboj venas de dancado.
• Raamatuid lugemata pro.fessoriks ei .saada. = Sen la legado de libroj oni ne iĝas profesoro.
• kirjutamata raamat = neverkita libro
• Di.rektorina .töötamaks peate palju õppima. = Por labori kiel direktoro vi devas multe lerni.

4.36

• Hilda oleks tulnud, kui Robert oleks Hilda mehele kirjutanud. = Hilda estus veninta, se Robert estus skribinta al la edzo de Hilda.
• .Jaanuaris olevat koolis .loetud „.Fausti“. = Laŭdire en januaro oni legis "Faŭston" en la lernejo.
• Kui .koolides .söödaks ja tantsitaks, siis peaks restoranides õpitama ja raamatuid .loetama. = Se en lernejoj oni manĝus kaj trinkus, do en restoracioj oni devus lerni kaj legi librojn.
• „.Fausti“ peaks .loetama koolis. = "Faŭston" oni devus legi en la lernejo.
• Olnuksin ma koolis ak.tiivsem, oleksin nüüd mi.nister. = Se mi estus estinta pli aktiva en la lernejo, mi estus nun ministro.

Diversaĵoj

5.1

En la estona lingvo ekzistas multaj verboj kun adverbaj partikuloj.

• Di.rektor peab kolmele dokumendile .alla kirjutama. = La direktoro devas subskribi tri dokumentojn.
• Di.rektor kirjutab dokumendile .alla. = La direktoro subskribas la dokumenton.
• Di.rektor on kolmele dokumendile .alla kirjutanud. = La direktoro subskribis tri dokumentojn.
• Mi.nister kutsub pro.fessoreid üles raamatuid kirjutama. = La ministro admonas la profesorojn verki librojn.

5.2

La emfazan partikulon -ki/-gi oni povas aldoni al preskaŭ ĉiu vorto (en la fino, post la finaĵo).

• Pro.fessorgi .kuulas. = Eĉ la profesoro aŭskultis.
• Pro.fessor .kuulaski. = La profesoro eĉ aŭskultis.
• Pro.fessor .töötas .jaanuariski. = La profesoro laboris eĉ en januaro.

5.3

Kiel alternativan formon por ei ole oni ofte uzas la vorton pole, kun la sama signifo. Similaj alternativoj ekzistas por ĉiuj negativaj formoj de la verbo olema kun la negativa partikulo ei.

• Robert pole mi.nister. = Robert ne estas ministro.
• Robert oleks tulnud, kui ma poleks Hildale kirjutanud. = Robert estus veninta, se mi ne estus skribinta al Hilda.

5.4

La vorton 'ĉu' oni tradukas en la estonan per la vorto kas.

• Kas sa magad? = Ĉu vi (sing.) dormas?
• Kas .olla või .mitte .olla? = Ĉu esti aŭ ne esti?

Aliaj materialoj pri la morfologio de la estona lingvo

• Wikipedia. Estonian Language
• La Estona Ortografi-vortaro

To the extent possible under law, Mati Pentus has waived all copyright and related or neighboring rights to Gvidlibro pri la morfologio de la estona lingvo.

Adreso: http://lpcs.math.msu.su/~pentus/etmorfeo.htm
Laste modifita 22.08.2011.
Mati Pentus